Vluchtelingen in de huisartsenpraktijk

1.  De meest relevante punten

  • Vluchteling nieuw in de praktijk: plan een dubbel consult als intake in. Deze investering in vertrouwen en band zal hierna tijd besparen.
  • Wees alert op de psychische kwetsbaarheid van een vluchteling.
  • Voor effectieve communicatie bij complexe of gevoelige onderwerpen is het van belang om een onafhankelijke en professionele tolk in te zetten.

Zie ook de volgende onderwerpen op deze website:

  • Asielzoeker = een buitenlander die uit zijn eigen land gevlucht is en politiek asiel vraagt.
  • Vluchteling = een asielzoeker die erkend is als vluchteling volgens het Vluchtelingenverdrag en die de asielprocedure heeft doorlopen.
  • Statushouder of vergunninghouder = asielzoeker met vluchtelingenstatus.

  • Nieuwe vluchtelingen in de huisartsenpraktijk is wennen voor beide partijen: een vluchteling weet vaak niet hoe de zorg in Nederland geregeld is, en voor de arts komen vluchtelingen met nieuwe problematiek.
  • In de asielzoekerscentra wordt de zorg grotendeels geregeld door de COA in GZA (gezondheidszorg Asielzoekers). Dit is een landelijke huisartsenpraktijk. Meer informatie over asielzoekers hier.
  • Zodra vluchtelingen een verblijfsvergunning hebben, krijgen ze de rechten en plichten als iedere andere Nederlander. Dat betekent dat ze een opleiding mogen volgen en in Nederland mogen werken. Ze worden dan verdeeld over gemeenten, en moeten vanaf dat moment ook deelnemen aan de normale zorg in Nederland.

  • Opvang
    Asielzoekers worden opgevangen in verschillende asielzoekerscentra door heel Nederland verspreid. De opvangcapaciteit en het aantal locaties hangt af van het aantal asielzoekers dat we ontvangen. Op basis van prognose van de in- en uitstroom van asielzoekers besluit het COA (centrale organisatie asielzoekers) of er locaties gesloten dan wel nieuwe locaties geopend moeten worden.
  • Duur proces
    Een asielzoeker hoort binnen 6 maanden van de IND (immigratie en neutralisatie dienst) of hij/zij een verblijfsvergunning krijgt. De IND kan deze termijn nog 9 maanden verlengen.
    Het aantal asielzoekers dat ook werkelijk een status krijgt, is per jaar weer verschillend. Zodra zij een status krijgen, krijgen ze eerst een tijdelijke vergunning die 5 jaar geldig is.
  • Eventuele terugkeer naar eigen land
    Na 5 jaar wordt er gekeken of de vluchteling nog steeds bescherming nodig heeft en of hij het inburgeringsproces met succes doorlopen heeft. Omdat de meeste vluchtelingen uit een politiek instabiel land komen, is het niet mogelijk om snel naar hun thuisland terug te keren. Zij krijgen dan een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd, die wel weer ingetrokken kan worden bij bijvoorbeeld een ernstig misdrijf. In de praktijk zien we dat het grootste deel na 10 jaar dan ook nog in Nederland woont.
  • Werk
    Het is voor vluchtelingen lastiger om een baan te vinden. Ongeveer slechts 4% heeft na 18 maanden een baan gevonden. Na 3 jaar heeft ruim 25% een betaalde baan en na 10 jaar heeft ongeveer 50% een baan.

Gezondheidsproblemen van vluchtelingen zijn conform de gewone bevolking.
Daarnaast bestaat er specifieke problematiek:

Klachtenpresentatie is vaak anders dan bij de autochtone bevolking, bijvoorbeeld dat het nodig is om de omgeving goed duidelijk te maken dat je lijdt, erg ziek bent of pijn hebt. De klachtenpresentatie bepaalt hoe de eerste reactie is van de hulpverlener.

Culturele aspecten kleuren:

  • Wat als ziek en gezond wordt beschouwd
  • Voor welke klachten hulp wordt gevraagd en bij wie
  • Het verklaringsmodel voor klachten en ziekte
  • Waar je over zwijgt en waar je over praat
  • Hoe je klachten of ziekte presenteert

  • Voorbereiding: vraag het dossier op bij het GZA. Hiervoor heeft u een formulier nodig, dat u kunt vinden op: artsportaal.nl/migrant onder het kopje ‘organisatie’.
    Vaak krijgt een vluchteling(engezin) een vrijwilliger aangeboden ter ondersteuning van de eerste maanden. Probeer erachter te komen wie dat is en noteer daar de contactgegevens van.
  • Intake: Door negatieve levenservaringen kost het vluchtelingen vaak meer moeite mensen te vertrouwen, laat staan een arts die anders handelt dan ze gewend zijn in het land van herkomst. Uit onderzoek blijkt dat een kennismakingsgesprek een waardevol middel kan zijn om vertrouwen te winnen.
    Idealiter wordt dit gedaan in tweemaal een dubbel consult, waarvan de eerste keer het cultureel interview wordt gehouden. De tweede keer is bedoeld om een overzicht te krijgen van de medische voorgeschiedenis en het screenen op psychische klachten.
    Op welke wijze: bespreken land van herkomst, reden voor vertrek, verblijfplaatsen van familieleden, huidige sociaaleconomische situatie en eerdere ervaringen met de gezondheidszorg toevoegen in Nederland. Gebruik de persoonsgericht intake als leidraad. Doel: vertrouwen wekken, band opbouwen, levensverhaal geeft context en kleur. Subdoel: informeren over Nederlandse gang van zaken.
    Screenen van GGZ: gezien kwetsbaarheid signaleren van psychische klachten. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de Protect vragenlijst.
    Zie voor een overzicht van aanbod van cultuur sensitieve psychische zorg: https://www.huisarts-migrant.nl/cultuursensitieve-zorg/
  • Anamnese: Wees bewust van de cultuurverschillen en mogelijk stereotypisch denken aan beide kanten van de tafel. Gebruik van een professionele en onafhankelijke tolk is essentieel wanneer er sprake is van een taalbarrière, met name bij complexe of gevoelige onderwerpen. Gebruik bij twijfel om een tolk te gebruiken het stroomschema tolkennorm.
    Adviezen omtrent het gebruiken van een tolk: zie https://www.huisarts-migrant.nl/taalbarriere-inzet-tolk/
    Ook is er de mogelijkheid om gebruik te maken van sleutelpersonen. Dit zijn vluchtelingen die speciaal door Pharos zijn opgeleid en kennis hebben over de Nederlandse zorg én weten hoe het is om hier in Nederland te wennen. Elke regio heeft één of meerdere sleutelpersonen. Zie voor meer informatie: www.pharos.nl/kennisbank/infosheet-sleutelpersonen-gezondheid-statushouders.
  • Lichamelijk onderzoek: Indien mogelijk zullen vrouwen meestal bij vrouwelijke artsen komen met intieme problemen en mannen bij mannelijke artsen. Bij medische problemen is het belangrijk om altijd lichamelijk onderzoek te doen, ook al is het niet medisch relevant. Dit verhoogt het vertrouwen in de arts.
  • Beleid: Gebruik ter verduidelijking plaatjes van bijvoorbeeld http://www.begrijpjelichaam.nl/home of https://www.zanzu.nl/nl.
  • Niet-medicamenteus advies: De meeste migranten zijn uit hun eigen land gewend dat er redelijk snel antibiotica wordt voorgeschreven. Nederland staat er ook om bekend zeer terughoudend te zijn met antibioticagebruik. Een extra argument om antibiotica niet voor te schrijven, is bijvoorbeeld dat medicatie ook schadelijk kan zijn.
    Adviezen worden snel vergeten, de dokter hoort iets te geven. Erkenning kan ook gekregen worden door bijvoorbeeld een briefje met adviezen of oefeningen op papier mee te geven. Reken erop dat uitleg gewoon regelmatig (vaak en veel) gegeven moet worden. Als er familie meekomt naar het spreekuur, is het goed om deze bij het plan voor behandelen te betrekken.
    Betrek ook het wijkteam of POH-GGZ. Zie ook: wijkgericht werken
  • Medicatie: Een duidelijke uitleg hoe de medicatie gebruikt moet worden bevordert de therapietrouwheid. Zeg in plaats van twee keer per dag bijvoorbeeld ’s morgens en ’s avonds.
    Zie ook: factsheet medicatiegebruik
  • Controle: Laat patiënten met een vluchtelingenachtergrond laagdrempelig terugkomen.

Filmpje over de huisarts voor in de wachtkamer.

Vluchteling, huisartsenpraktijk, vluchteling in de huisartsenpraktijk