1.  De meest relevante punten

  • Denk bij asielzoekers en vluchtelingen aan martelingen, en vraag ernaar. Zeker bij lastig te duiden lichamelijke klachten. Wees bij lichamelijk onderzoek alert op specifieke littekens.
  • Het is verstandig om aanvankelijk op een meer feitelijke manier over traumatische ervaringen te praten en niet meteen naar gevoelens te vragen of daarop te reflecteren. Dit om herbeleving en controleverlies leidend tot gevoelens van onveiligheid te vermijden.
  • Met name de psychische gevolgen van martelingen kunnen kunnen van invloed zijn op kinderen en gezin.
  • Sommige groepen migranten kennen onuitgesproken regels en codes bij het omgaan met marteling en met name seksueel geweld. Eer en schaamte spelen hier een grote rol.
  • Angst voor eerwraak, verstoting of stigmatisering (‘gek’ verklaard te worden) kunnen ertoe leiden dat het slachtoffer het gebeurde verzwijgt, zoals vaak het geval bij verkrachting.

 Zie ook de volgende onderwerpen op deze website:

  • Mensenrechtenorganisaties rapporteren het voorkomen van stelselmatige martelingen in meer dan 150 landen ter wereld.
  • Ruim een derde van de vluchtelingen en asielzoekers in Nederland is in het verleden gemarteld en/of heeft seksueel geweld meegemaakt.

Martelmethoden

Er bestaan meer dan honderd methoden om te martelen, dit zijn enkele voorbeelden:

  • slaan met de hand of een voorwerp, bijvoorbeeld op de voetzolen (falakka); steken met een scherp voorwerp
  • toebrengen van brandwonden, bv. met sigaretten
  • verplettering: op de handen staan, tenen tussen bankschroef
  • positionele marteling: ophanging aan armen of benen, geforceerde houdingen
  • toedienen van elektrische schokken op geslachtsorganen, tepels, lippen, tong
  • verstikking: onder water of door middel van een zak over het hoofd
  • waterboarding/submarino: een doek op het hoofd die steeds nat begoten wordt en  het gevoel geeft te verdrinken, of hoofd van slachtoffer wordt in vat geduwd gevuld met water met urine, feces of ander vuil
  • chemische verwonding: bijtende kruiden of vloeistoffen in ogen of wonden, of laten opdrinken
  • farmacologisch: gedwongen inspuiting van medicamenten
  • seksueel: verkrachting, voorwerpen in vagina of anus
  • bedreiging met dood zoals schijnexecuties, of met oppakken van familie
  • langdurige isolatie (sensorische deprivatie)
  • slaapdeprivatie
  • ernstige seksuele of culturele vernedering

Zowel fysieke als psychiatrische problemen kunnen zich meteen na de martelervaring of soms jaren later manifesteren. Hoewel sommige symptomen met de tijd zullen afzwakken, zullen vele nooit helemaal verdwijnen. 

  • Somatische gevolgen, algemeen
    Diverse soms vage en onbegrepen klachten van het bewegingsapparaat, met name van delen van het lichaam waar het geweld heeft plaatsgevonden. Bij (aanvullend) onderzoek zijn niet altijd specifieke afwijkingen waarneembaar. Deze klachten kunnen jarenlang aanwezig blijven en zeer invaliderend zijn. 
  • Somatische gevolgen, specifiek
    • littekens van zweepslagen, messteken, snijwonden, brandwonden, strak aangetrokken handboeien
    • dystrofie, zwelling, hyperpigmentatie na contusie of beknelling
    • weefselschade en chronische pijnklachten van de voetzolen na falakka
    • gevolgen van klappen op het hoofd, zoals:
      • chronische hoofdpijn
      • geheugen-, gedrags- en concentratiestoornissen
      • gebitsschade
      • trommelvliesperforatie
    • slecht genezen fracturen
    • gewrichtsproblemen door verdraaiing en overrekking
    • zenuwbeschadigingen door afknelling en abnormale rekking, zoals bv. schade aan de plexus brachialis (scapula alata) door ophanging aan armen achter de rug
    • beschadigingen en littekens aan de geslachtsorganen
    • amputatie
  • Psychische en Psychiatrische gevolgen
    • Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS), vaak in combinatie met een depressie. Zie hiervoor onderwerp Post traumatische stress stoornis.
    • Complexe PTSS (DESNOS = disorder of extreme stress not other specified).
      Bekend is dat langdurig aanhoudend interpersoonlijk geweld kan leiden tot complexere vormen van PTSS, waarbij symptomen van PTSS, depressie, somatisatie en persoonlijkheidsstoornissen tegelijkertijd aanwezig zijn.

  • Een goede en langer durende relatie met de patiënt is cruciaal. Het kost tijd om voldoende vertrouwen op te bouwen, hetgeen noodzakelijk is voor een eventuele behandeling.
  • Besteed ook aandacht aan de begeleiding van het gezin; een versterking van het gezin kan ook de patiënt sterker maken.
  • Anamnese technieken uit de methodiek van ‘het culturele interview’ kunnen behulpzaam zijn, zoals op een neutrale manier de voorgeschiedenis en het vluchtverhaal uitvragen. Daarbij horen gerichte vragen naar martelingen of ander geweld, maar ook vragen naar het leven van de patiënt van voor de periode van geweld.
  • Vraag actief naar psychische klachten, want deze worden niet vaak spontaan Gebruik van de tien Protect-vragen kan hierbij helpen.
  • Trek hiervoor meerdere consulten uit en maak zo nodig gebruik van een professionele tolk. Zie ook onderwerp Taalbarrière / inzet tolk.
  • Doe altijd een gedegen lichamelijk onderzoek en documenteer uw bevindingen.
  • Psycho educatie: Leg uit dat de psychische symptomen een gevolg kunnen zijn van extreem pijnlijke ervaringen en dat hierdoor problemen kunnen ontstaan op school/werk of in relaties. Symptomen kunnen minder worden, maar ook na jaren weer terugkomen. Herinneringen zullen altijd blijven bestaan. Geef informatie over traumabehandelcentra (zie kopje Adressen).
  • Medicamenteus: zie onderwerp Post traumatische stress stoornis.
  • Voor verwijzing naar de Geestelijke Gezondheidszorg verdient het aanbeveling te verwijzen naar gespecialiseerde behandelcentra; zie kopje Adressen.
  • Op verzoek van (de advocaat van) uw patiënt kunt u inlichtingen verstrekken aan derden over de aard van de klachten, de diagnose en de behandeling. Als de vragen buiten uw competentie liggen, zoals bijvoorbeeld bij specifiek forensische kwesties, is terughoudendheid aanbevolen.
  • Het in 2012 opgerichte iMMO, instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (Stichtingimmo.nl), beschikt over een aantal rapporteurs (artsen en psychologen) die op aanvraag een onafhankelijk forensisch onderzoek kunnen verrichten, ter ondersteuning van een asielaanvraag. Ook advocaten kunnen (met hun toestemming) voor hun cliënt een dergelijk onderzoek aanvragen.

Folder ‘Als je stress hebt, veel denkt en slecht slaapt’
Folder in eenvoudig Nederlands voor vluchtelingen met psychische klachten. De folder geeft informatie over klachten en wat je er zelf aan kunt doen.

Ggz-brochures in diverse talen (elke brochure bevat een Nederlandse vertaling)

  • Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek
  • Asielzoekers en vluchtelingen worden in de regionale GGZ behandeld. Voor asielzoekers in AZC’s zijn hierbij tolken gratis inzetbaar. Voor vluchtelingen in gemeenten niet. Dit beperkt soms de toegang tot de GGZ. Voor deze groep is behandeling in eigen taal belangrijk, zoals bij interculturele GGZ instellingen zoals I-Psy.
  • Er zijn enkele GGZ-instellingen die meer gespecialiseerd zijn en supraregionaal of landelijk werken in de GGZ voor asielzoekers en vluchtelingen.

marteling, martelen, foltering, verkrachting, trauma, ptss, seksueel geweld, depressie, angststoornis, asielzoekers, vluchteling, falakka, submarino, hersenschade, desnos, culturele interview, mensenrechten, Istanbul protocol