1. De meest relevante punten

  • Vitamine D-gebrek komt heel vaak voor bij migranten.
  • Continue vitamine D-suppletie is nodig bij mensen met een donkere huid en mensen die weinig zonlicht krijgen, zoals migranten, gesluierde vrouwen, bewoners verzorgingstehuis en kinderen tot 4 jaar.
  • Denk aan vitamine D-gebrek bij diffuse spier- en botpijnen.
  • Medicamenteuze suppletie is noodzakelijk bij tekort.

  • De prevalentie van vitamine D-deficiëntie < 30 nmol/L bij migranten is hoog: 19 – 51% van de mensen met Turkse, Marokkaanse en Surinaamse afkomst versus 6% van de mensen met Nederlandse afkomst.
  • Risico groepen:
    • kinderen tot 4 jaar
    • ouderen: vrouwen > 50 jr, mannen > 70 jr
    • mensen met een donkere huid
    • mensen die onvoldoende worden blootgesteld aan zonlicht (bv gesluierd gekleed gaan)

  • Vitamine D is van belang voor de calciumabsorptie uit voeding en botmineralisatie. Behalve de calciëmische effecten heeft vitamine D ook niet-calciëmische effecten. Het reguleert de activatie van genen die betrokken zijn bij de regulatie van groei, differentiatie en apoptosis van cellen en angiogenese. Vitamine D is nodig voor een goed functionerend immuunsysteem en voor de insulineproductie en daarmee wordt vitamine D-tekort in verband gebracht met vermindering van de afweer en insulineresistentie.
  • Gemiddelde dagelijkse inname van vitamine D via de voeding wordt in Nederland geschat op 120 – 160 IE (3 – 4 microgram), maar voeding maakt maar een klein deel uit (ongeveer 10%) van de totale vitamine D-intake.
  • Vitamine D-voorraad wordt bij een lichte huidskleur vooral opgebouwd door voldoende zonexpositie. Spiegels zijn aan het eind van de winter gemiddeld 20 nmol/L lager dan aan het eind van de zomer. Mensen met een oude of donkere huid maken vitamine D tot 4x trager aan.
  • Oorzaken deficiëntie bij niet westerse migranten:
    • donkere huid (en daardoor minder effectieve vitamine D-synthese)
    • bedekkende kleding, weinig buiten
    • zonvermijdend gedrag

  • Laag vitamine D-gehalte geeft meestal geen klachten.
  • Een ernstig gebrek aan vitamine D veroorzaakt rachitis bij kinderen.
  • Bij volwassenen leidt een langdurig ernstig gebrek aan vitamine D door onvoldoende mineralisatie van het bot tot osteomalacie met diffuse bot- en spierpijnen en proximale spierzwakte (pijn in de bovenbenen en heupen, moeite met overeind komen, waggelgang).
  • Bij ouderen kan een vitamine D-gebrek door verlies van botmassa osteoporose met een verhoogd risico op fracturen veroorzaken.

  • Anamnese
    • Vraag bij spier- en gewrichtsklachten ook naar de mate waarin de patiënt zich blootstelt aan (felle) zon en evt. gebruik van extra vitamine D.
    • Vraag of bij patiënt ooit een vitamine D-tekort is vastgesteld.
  • Aanvullend onderzoek
    • Vitamine D-spiegels zijn in de meeste gevallen niet nodig om tot een suppletie-advies te komen. Onbegrepen vermoeidheid is GEEN goede reden om een vitamine D-spiegel te bepalen.
    • De NHG-Standaard Zwangerschap en kraamperiode ontraadt bepaling van de vitamine D-spiegel, omdat er geen duidelijkheid is over de referentiewaarden van vitamine D in de zwangerschap.
    • In het kader van de analyse van onbegrepen aspecifieke klachten van het bewegingsapparaat of in het kader van het motiveren van de patiënt om suppletie te (blijven) gebruiken kan een spiegelbepaling zijn waarde hebben.
    • Houdt bij interpretatie van de uitslagen rekening met het feit dat spiegels aan het eind van de winter ca 20 nmol/L lager zijn dan in de zomer.

Streefwaarden vitamine D (25-OH-vitamine-D) 

< 70 jaar > 30 nmol/L
> 70 jaar > 50 nmol/L
  • Niet-medicamenteuze behandeling
    • Benadruk dat de adviezen levenslang gelden.
    • Advies zonlichtblootstelling:
      • lichte huid: 15 – 30 minuten per dag in de zon tussen 11 – 15 uur (april/oktober) met hoofd en handen ontbloot
      • donkere huid: 60 minuten
    • Voeding heeft maar beperkte waarde. Vitamine D zit met name in vette vis en vitamine D verrijkte margarine en halvarine.
    • Verwijs naar Thuisarts.nl: vitamine d.
  • Medicamenteuze behandeling

Personen waarbij vitamine D-suppletie wordt aanbevolen (onafhankelijk van de vitamine D-spiegel)

Kinderen 0-4 jaar
Vrouwen ≥ 50 jaar
Mannen ≥ 70 jaar
Personen die onvoldoende blootgesteld worden aan zonlicht
Bewoners van verpleeg- of verzorgingshuizen
Personen met osteoporose
Personen met een donkere huidskleur

De Gezondheidsraad adviseert ook bij zwangeren vitamine D-suppletie.

    • Het farmacotherapeutisch kompas adviseert 300 – 880 IE (7,5 – 22 microg)/dag.
    • Eventueel opladen colecalciferol drank 50.000 IE/ml FNA in porties van 50.000 IE per week gedurende 4 – 5 weken en dan 25.000 IE = 1 ml per maand onderhoud en preventie, of 800 IE/dag (= 20 microgram).
    • In de CBO richtlijn wordt gemeld dat een 10-daagse stootkuur van 10.000 IE per dag gegeven kan worden, vooral als er klachten bestaan.
    • Zonder oplaaddosis zal suppleren na ca. 4 maanden een nieuwe steady state bereikt hebben die 10 – 15 nmol/L hoger ligt per 400 IE dagdosis: bv. uitgangswaarde 30 nmol/L gesuppleerd met 400 IE/dg komt uit op 30 + < 15 = < 45 nmol/L.
    • Bij onvoldoende calciuminname: geef combinatie preparaat met 500 mg Calcium en 800 IE vitamine D. Hogere medicamenteuze calcium intake dan 500 mg/dag wordt afgeraden i.v.m. verhoogd cardiovasculair risico.
    • Mensen met obesitas hebben hogere onderhoudsdosering nodig en gaan langer door met de oplaaddosering. Bij hen zijn dagdoseringen vermoedelijk effectiever dan maanddoseringen.
    • Benadruk dat dit advies levenslang geldt.
  • Controle
    Controle-bepalingen (na ingezette suppletie) zijn zelden nuttig. (Uitzondering mogelijk bij klacht-gerichte suppletie bij mensen met obesitas. Bij deze groep zijn soms erg hoge doses nodig voor het bereiken van goede vitamine D-spiegels).

  • LESA laboratoriumdiagnostiek Vitamine D deficientie , NHG, mei 2018
  • Wielders JPM, Van Dormaël PD, Eskes, PF, Duk MJ. Ernstige vitamine D-deficiëntie bij ruim de helft van de niet-westerse allochtone zwangeren en hun pasgeborenen. Ned Tijdschr Geneeskd 2006;150:495-99.
  • Trivedi DP, Doll R, Khaw KT (2003). Effect of four monthly oral vitamin D3 (cholecalciferol) supplementation on fractures and mortality in men and women living in the community: randomised double blind controlled trial. (2003) BMJ 326:469. PMID 12609940 gratis volledige artikel.
  • Hoogendijk WJ, Lips P, Dik MG et al (2008). Depression is associated with decreased 25-hydroxyvitamin D and increased parathyroid hormone levels in older adults. Arch Gen Psychiatry 65:508-512. PMID 18458202.
  • Vieth R (1999). Vitamin D supplementation, 25-hydroxyvitamin D concentrations, and safety. Am J Clin Nutr 69:842-856. PMID 10232622 gratis volledige artikel.
  • Holick MF (2004). Sunlight and vitamin D for bone health and prevention of autoimmune diseases, cancers, and cardiovascular disease. Am J Clin Nutr 2004;80 (suppl):1678S – 88S
  • Wielders JPM, Muskiet FAJ, Wiel A van de (2010). Nieuw licht op vitamine D. Herwaardering van een essentieel prohormoon. Ned Tijdschr Geneeskd. 154: A1810
  • Wagner CL, Taylor SN, Hollis BW (2008). Does vitamin D make the world go ’round’? Breastfeed Med. 2008 Dec; 3 (4): 239-50. Review.
  • Gezondheidsraad. Naar een toereikende inname van vitamine D. (2008); publicatienr. 2008/15
  • Gezondheidsraad. Evaluatie van de voedingsnormen voor vitamine D. Den Haag: Gezondheidsraad, 2012; publicatienr. 2012/15. ISBN 978-90-5549-931-1
  • Groningen L van (2010). Cholecalciferol loading dose guideline for vitamin D-deficient adults. European Journal of Endocrinology 162: 805–811
  • Wicherts IS, Boeke AJ, Meer IM van der et al (2011). Sunlight exposure or vitamin D supplementation for vitamin D-deficient non-western immigrants: a randomized clinical trial. Osteoporos Int. 2011; 22(3): 873-82
  • Meer IM van der (2010). Vitamine D tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties. Samenvatting proefschrift I.M. van der Meer. epidemiologisch bulletin 2010, jaargang 45 nummer 3
  • Schreuder F (2009). Vitamine-D-advies Gezondheidsraad schiet tekort. Huisarts en Wetenschap; 52(2): 76-8
  • Schreuder F, Bernsen RM, Van der Wouden JC (2013). Vitamine D bij pijn van het bewegingsapparaat. Huisarts en Wetenschap 56(7): 310-3
  • Hollis BW, Wagner CL (2006). Vitamin D deficiency during pregnancy: an ongoing epidemic. Am. J. Clin. Nutr. Aug; 84(2): 27
  • Chowdhury R (2014). Vitamin D and risk of cause specific death: systematic review and meta-analysis of observational cohort and randomised intervention studies. BMJ 2014;348: g1903 doi: 10.1136/bmj.g1903
  • Theodoratou E. (2014). Vitamin D and multiple health outcomes: umbrella review of systematic reviews and meta-analyses of observational studies and randomised trials. BMJ 2014;348:g2035 doi: 10.1136/bmj.g2035
  • Bolland M (2014). The effect of vitamin D supplementation on skeletal, vascular, or cancer outcomes: a trial sequential meta-analysis. The Lancet. (noot 23 NHG standaard Fractuurpreventie oktober 2012)
  • Rostami M, Ramezani TF ea. Effectiveness of prenatal vitamin D deficiency screening and treatment program: a stratifiedrandomized field trial. J. Clin Endocrinol Metab. 2018 May 18. Doi: 10.1210/jc.2018-00109
  • Shen SY, Xiao WQ e.a. Early life vitamin D status and asthma and wheeze: a systematic review and meta-analysis. BMC Pulmonary Medicine (2018) 18:120
  • Bi WG, Nuyt AM ea. Association Between Vitamin D Supplementation During Pregnancy and Offspring Growth, Morbidity, and Mortality. A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Pediatrics May 29, 2018
  • Bisshoff-Ferrari H. et al. Monthly High-Dose Vitamin D Treatment for the Prevention of Functional Decline
  • A Randomized Bishoff Clinical Trial. JAMA Intern Med. 2016;176(2):175-183. doi:10.1001/jamainternmed.2015.7148
  • Voedingscentrum
  • Pharos en het Instituut voor verantwoord medicijngebruik (IVM) ontwikkelden een aantal FTO’s met migrantencasuïstiek. Deze zijn gratis te downloaden op de webshop-site van het IVM nadat u zich hebt ingeschreven. Vitamine D en allochtonen (onder osteoporose)
  • Farmacotherapeutischkompas

vitamine D, vitamine D-deficiëntie, colecalciferol, spierpijn, botpijn, osteomalacie, calcium-intake zonlicht, zwangerschap