1.  De meest relevante punten

Deze informatie is aanvullend op de NHG-standaard Stoppen met roken en biedt extra handvatten voor gesprekken met patiënten met een migratieachtergrond:

  • Roken komt relatief vaak voor in bepaalde gemeenschappen, zoals onder mensen met een Syrische of Turkse achtergrond.
  • Kennis over stoppen met roken hulp is soms beperkt. Veel mensen weten niet dat begeleiding en medicatie volledig worden vanuit de basisverzekering zonder dat dit ten koste gaat van de eigen risico.
  • Begin daarom proactief het gesprek het roken. Leg daarbij uit welke vormen van hulp beschikbaar zijn en hoe deze toegankelijk zijn.
  • Roken in het bijzijn van kinderen komt nog regelmatig voor, ook bij (groot) ouders. Deze kaart helpt om het gesprek met (groot)ouders op een motiverende manier te voeren. Zie het onderdeel handelen huisarts.
  • Naast de motiverende gespreksvoering kan bij sommige patiënten het duidelijke en dringende advies van de arts ‘witte jas effect’ effectief zijn.
  • Wanneer taalbarrières een rol spelen, neem contact op met stoppen met roken aanbieders voor anderstalige coaches.
  • Gebruik begrijpelijke communicatie: maak gebruik van eenvoudige taal, visuele hulpmiddelen zoals afbeeldingen of animaties. Controleer of de boodschap goed is uitgelegd. Gebruik hiervoor de terugvraagmethode.

Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) in 2018 blijkt dat het rookgedrag verschilt tussen groepen mensen met een migratieachtergrond:

  • Mensen met een Syrisch achtergrond: 51% rookt elke dag of af en toe. Dit betreft 63% van de mannen en 26% van de vrouwen. Onder jongeren van 15–19 jaar ligt het percentage op 48%.
  • Mensen met een Turkse achtergrond: Van de eerste generatie rookt 42% en van de tweedegeneratie 26%.
  • Mensen met een Marokkaanse achtergrond: Van de eerste generatie rookt 18% en van de tweede generatie 11%.
  • Mensen met een Eritrese achtergrond: 29% rookt, waarvan 67% man is.
  • Mensen met een Surinaamse achtergrond: Van de eerste generatie rookt 31% en van de tweede generatie 28%.

  • Mensen die leven in kwetsbare sociaaleconomische omstandigheden of die een migratieachtergrond hebben, ervaren vaak meer levensstressoren. Denk hierbij aan bestaansonzekerheid, financiële zorgen, het missen van familie, psychische klachten en het wennen aan een nieuw land. Deze omstandigheden kunnen bijdragen aan een omgeving waarin roken vaker voorkomt, stoppen met roken minder vanzelfsprekend is en sociale steun om te stoppen beperkt is.
  • Vroege blootstelling aan tabaksrook en een vroege start met roken kunnen leiden tot een ernstige verslaving, waarbij erfelijke belasting een rol speelt. De beslissing om te beginnen met roken wordt vooral beïnvloed door omgevingsfactoren, terwijl bij nicotineverslaving genetische aanleg juist een grotere rol speelt. Rookgedrag ontstaat uit een complexe wisselwerking tussen genetische gevoeligheid, gezinsomgeving (zoals het rookgedrag van ouders) en sociale invloeden (zoals vrienden).
  • Een omgeving met weinig steun en veel negatieve invloeden kan de genetische gevoeligheid voor verslaving versterken. Daarbij speelt ook het gevoel van zelfeffectiviteit een rol: mensen kunnen het vertrouwen verliezen in hun vermogen om te stoppen, zeker als eerdere stoppogingen niet succesvol waren.
  • Daarnaast blijkt dat mensen met een migratieachtergrond minder vaak bereikt te worden door publiekscampagnes over stoppen met roken. Er wordt in de spreekkamer ook minder vaak over dit onderwerp gesproken. De bekendheid met verschillende vormen van ondersteuning (zoals begeleiding in groepen, via een app of individuele coaching) is soms beperkt. Mogelijk kennen zij alleen het gebruik van medicijnen als hulpmiddel. Soms zullen zij daarom alleen naar medicijnen vragen.

Kennis en samenwerking

Sinds eind 2020 bestaat de coalitie iedereen rookvrij – een breed gedragen initiatief van Pharos in samenwerking met onder andere Trimbos-instituut en GVR. De coalitie zet zich in voor het verbeteren van de stoppen-met-roken-zorg voor mensen die leven in kwetsbare sociaaleconomische omstandigheden. Hierbij worden niet alleen de eerste en tweede lijn betrokken, maar ook professionals in het sociaal domein. Zij spelen een belangrijke rol in het motiveren van bewoners en het bieden van ondersteuning bij stoppen met roken. Binnen deze samenwerking worden ook pilots en onderzoeken uitgevoerd gericht opstoppen met roken bij mensen met een migratieachtergrond.

Aanvulling op de NHG-standaard Stoppen met roken kunnen huisartsen extra ondersteuning bieden aan mensen die willen stoppen met roken, met oog voor verschil in achtergrond en leefomstandigheden:

Adviseren en monitoren

  • De bekendheid met stoppen met roken is soms beperkt. Veel mensen weten niet dat deze zorg wordt vergoed vanuit de basisverzekering, zonder dat dit ten koste gaat van de eigen risico. Bij mensen zonder geldige verblijfstatus wordt stoppen met roken zorg niet vergoed vanuit de zorgverzekeraar. In sommige regio’s zijn lokale initiatieven beschikbaar, zoals in Friesland waar de GGD als vangnetfunctie fungeert voor de mensen die niet bereikt worden door de reguliere ondersteuning (stopcoaches van het Stoppunt). Voor mensen zonder verblijfstatus hebben zij een speciaal budget gereserveerd om stoppen-met-roken begeleiding te geven, wanneer de verzekeraar dit niet dekt.
  • Begin proactief het gesprek over het roken. Vraagt wat roken voor de persoon betekent, hoe eerdere stoppogingen zijn ervaren en wat hen mogelijk tegenhoudt om opnieuw te stoppen met erkende hulp. Houd het niet bij een eenmalig gesprek; ga een aantal keer het gesprek aan. Samenwerken met sleutelpersonen uit de gemeenschap kan hierbij helpend zijn.
  • Roken komt nog regelmatig voor bij(groot)ouders, ook in het bijzijn van kinderen. Gebruik motiverende gespreksvoering en hulpmiddelen zoals gesprekskaarten om het gesprek op een positieve  manier te voeren. Bij weerstand of gevoelens van hopeloosheid kan het helpen om eerst te praten over wat roken hen oplevert, en pas later over de nadelen, zoals tweede- en derdehands rook. Hierbij is het belangrijk om in een aantal consulten een vertrouwensband op te bouwen.
  • Naast de motiverende gespreksvoering kan een direct en duidelijk advies van de huisarts het zogenaamde ‘witte-jas-effect’ bij sommige mensen effectief zijn. Let wel op: bij mensen met een lage zelf-effectiviteit kan een te directe benadering averechts werken.   Combineer daarom altijd met steun en motiverende technieken.
  • Gebruik visuele hulpmiddelen, zoals deze korte film
  • Culturele/religieuze momenten zoals de ramadan kunnen goede aanleiding zijn om gezonder te gaan leven, en te stoppen met roken.
  • Verhoog de motivatie om (helemaal) te stoppen met roken door informatie te geven over tweede en derdehands roken te geven. Vraag ook wat deze informatie met hen doet. Gebruik bijvoorbeeld deze animatie van Trimbos  of de video van influencer Tuğrul Çirakoğlu (bekend van het NPO programma ‘Niet normaal vies’) die een doorrookt huis schoonmaakt: https://www.frissekater.nl/sigarettenlucht-verwijderen/
  • Betrek huisgenoten bij het gesprek over stoppen. Als zij ook roken, kan het lastiger zijn om te stoppen met roken. Bespreek hoe zij de stopper kunnen ondersteunen. Niet-rokende huisgenoten kunnen juist steun bieden in het stopproces.
  • Het gebruik van een CO-meter kan extra motivatie geven om helemaal te stoppen of gestopt te blijven.
  • Wijs ook op de mogelijkheid om mee te doen aan Stoptober of een andere lokale (wijk)challenge. Vraag familieleden en kennissen mee te doen om sociale steun te vergroten. Rolmodellen uit de familie of eigen kring kunnen als buddy helpen, mits zij niet te directief zijn of het stoppen als ‘makkelijk’ presenteren, want dat kan averechts werken.
  • Gebruik de terugvraagmethode om te controleren of je afspraken en vervolgstappen goed hebt uitgelegd.
  • Als stress een belangrijke belemmering vormt, verwijs dan naar de interventie Grip en Gezondheid (nu in Rotterdam) die eerst focussen op stressregulatie en daarna op  stoppen met roken.

Behandeling

  • Bespreek samen met de patiënt welke vorm van erkende en vergoede stoppen-met-rokenhulp het beste past. Mogelijkheden zijn:
    • 1. Een traject/begeleiding binnen de huisartspraktijk,
    • 2. Begeleiding via het ziekenhuis bijvoorbeeld door een longverpleegkundige
    • 3. Diverse  erkende vormen van hulp via ikstopnu.nl
  • Gebruik visuele hulpmiddelen zoals deze kaart om vijf keuzes (aan de hand van de NHG-standaard) om te stoppen met roken te presenteren, uitgelegd aan de hand van begrijpelijke taal  en ondersteunde afbeeldingen.
  • Ondersteun bij aanmelding via een warme overdracht (ask & connect). Zorg dat de begeleiding zo snel mogelijk start nadat de patiënt heeft aangegeven erkende hulp te willen.
  • Indien patiënt niet taalvaardig is, neem contact op met stoppen met roken aanbieders voor anderstalige coaches. Via Medipro.nl is een Turkse coach beschikbaar, die telefonisch en soms op locatie hulp biedt. Een Engelstalige coach kan landelijk ingezet worden via wequit.nl/ middels videobellen. Alle aanbieders is te vinden op ikstopnu.nl
  • Overweeg om het gesprek te voeren met een professionele tolk. In wijken met een achterstandssituatie wordt dit vaak vergoed via het regionale achterstandsfonds.
  • Volg het traject actief: vraag of de patiënt gestart is en , of dit aansluit  bij de gekozen hulp, geef hierbij sociale steun.
  • Bij medicatiegebruik, verwijs naar de beeldsluiter voor eenvoudige instructies. Zorg dat naast medicatie altijd voor adequate begeleiding.
  • Zorg voor nazorg na afloop van een vergoed traject, dit is essentieel om langdurige (1 jaar) rookvrij te blijven omdat terugval meestal optreedt na 3 maanden.

Complexe situatie?

Op Platform stoppen met roken kunt u vragen stellen over de behandeling van stoppen met roken. Deze worden beantwoord door een expert.

  • Keuzekaart Stoppen met roken (Thuisarts.nl)
  • Op deze kaart worden vijf keuzes om te stoppen met roken uitgelegd aan de hand van begrijpelijke teksten en afbeeldingen. (Pharos.nl)
  • Animaties over ‘Wat gebeurt er in de longen bij…’.
  • Gebruik de beeldverhalen en/of animaties van Pharos over stoppen met roken bij een zwangerschap. In Nederlands, Turks, Arabisch en Berbers.
  • Korte film waarin een man met migratieachtergrond vertelt over zijn proces van het stoppen.
  • Een animatie over 3e handsrook
  • Handboek ‘Ik heb COPD wat kan ik doen? – Begrijpelijke informatie over COPD.

Rookverslaving, tabak verslaving, stoppen met roken, verslaving, roken