Kankerpreventie – Bevolkingsonderzoek

• In Nederland worden drie verschillende bevolkingsonderzoeken gedaan (bvo’s): naar baarmoederhals-, borst- en darmkanker. Wil een bevolkingsonderzoek effectief zijn, dan moet de opkomst per bvo > 60% zijn.
• De opkomstcijfers van deze onderzoeken laten een dalende trend zien.
  Cijfers deelnamegraad RIVM:
  • Baarmoederhalskanker: 2020 49,7% – 2019 56%
  • Borstkanker: 2020: 70,7% – 2019: 76%. (verschil mogelijk verklaarbaar door covid pandemie)
  • Darmkanker: 2020: 71,6% – 2019: 71,8%

De daling in deelname lijkt mede verklaard te worden door de covid-19-pandemie, samen met een tijdelijk lager aantal verstuurde uitnodigingen voor de bevolkingsonderzoeken borstkanker en baarmoederhalskanker. Wat verder opvalt in de deelnamecijfers:

• Bij alle bvo’s blijkt het geboorteland gerelateerd aan deelname: mensen die buiten Nederland zijn geboren, nemen minder vaak deel aan het bevolkingsonderzoek.
• Voor bvo baarmoederhals- en borstkanker zijn woonplaats en sociaal-economische status (SES) bepalend voor de opkomst. Vrouwen in stedelijke gebieden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) en/of behorend tot lagere SES-groepen doen minder vaak mee aan het bvo.
• In de 4 grote steden zijn de opkomstcijfers van alle 3 de bvo’s lager dan de effectieve grens van 70%. Het lijkt erop dat de opkomst ongelijk verdeeld is naar medische risico’s en naar sociaal-economische achtergrond.
• Actieve uitnodiging en gerichte voorlichting door de huisarts ver hogen de deelname.
• Mensen met een migratieachtergrond hebben vaak beperkte of onjuiste kennis over kanker. In sommige gemeenschappen bestaat een taboe op kanker, wat kan leiden tot sociale uitsluiting.

Uit onderzoek, waaronder gesprekken met mensen met een migratieachtergrond, blijkt dat de lagere opkomst bij bevolkingsonderzoeken wordt beïnvloed door verschillende factoren:

• Gebrek aan kennis over:
  • Baarmoederhalskanker en het bevolkingsonderzoek.
  • Preventie: Het idee dat afwezigheid van klachten betekent dat er geen ziekte is.
  • Kanker en behandeling: de overtuiging dat kanker altijd leidt tot overlijden.
  • Praktische informatie over het bevolkingsonderzoek: bijvoorbeeld onbekendheid met het feit dat de mammogrammen in de bus (bijna) altijd door vrouwelijke medewerkers worden gemaakt. Of onbekendheid met de zelfafnameset van het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker.
• Factoren die met cultuur te maken kunnen hebben:
  • Voorkeur voor een vrouwelijke zorgverlener bij intieme onderzoeken.
  • Het gevoel dat gezondheid en ziekte buiten eigen controle liggen (fatalisme)
  • Schaamte en culturele taboe rondom bepaalde ziektes of lichaamsdelen.
  • De perceptie  dat baarmoederhalskanker afbreuk doet aan vrouwelijkheid en vruchtbaarheid.
  • Angst voor ernstige diagnosis, kanker, overlijden of het achterlaten van kinderen.
  • In het geval van darmkanker: schaamte rondom het onderwerp ontlasting en ongemak bij het gebruik van de ontlastingstest.
• Organisatorische en praktische belemmeringen:
  • Nederlandstalige uitnodigingsbrief en informatiebrochure zijn niet begrijpelijk.
  • Bvo baarmoederhals: Twijfel over het correct kunnen uitvoeren van de zelfafnameset en daarmee over de betrouwbaarheid van de uitslag.
  •  Afhankelijkheid van anderen voor het begrijpen van informatie en het regelen van deelname, vooral bij beperkte beheersing van de Nederlandse taal.
  • Moeilijke bereikbaarheid van screeningslocaties.
  • Men moet zelf actie ondernemen (aanvragen zelfafnameset, afspraak maken huisarts).

• De bovenstaande factoren worden versterkt wanneer mensen minder gezondheidsvaardig zijn.
• Gebrek aan vertrouwen in of kennis van de Nederlandse gezondheidszorg.

Factoren die deelname aan bevolkingsonderzoeken bevorderen:

• Een hoge waargenomen ernst van de ziekte.
• Sociale steun vanuit de omgeving.
• De korte tijdsduur die nodig is om een uitstrijkje te laten maken.
• Geloofsovertuiging die het belang van goede zelfzorg benadrukt.