1.  De meest relevante punten

  • Deze informatie vormteen aanvulling op de NHG-standaard Diabetes mellitus [1]
  • In Nederland komt diabetes vaker voor bij mensen met een migratieachtergrond dan bij mensen zonder migratieachtergrond (zie tabel 1).
  • Factoren zoals leefstijl, erfelijkheid, sociaaleconomische omstandigheden en chronische stress dragen hieraan bij.
  • Mensen met diabetes en een Hindoestaanse achtergrond , hebben een verhoogd risico  op cardiovasculaire complicaties, retinopathie en nefropathie. En ook vaak op jongere leeftijd.
  • Bespreek samen met de patiënt wat passende behandeling en begeleiding inhoudt. Bespreek ook of het zinvol is om zorgverleners (bijvoorbeeld diëtisten) met dezelfde culturele achtergrond te betrekken.
  • Bespreek tijdig, bijvoorbeeld in de maanden voorafgaand aan de Ramadan of andere vastenperiodes of de patiënt hieraan wil deelnemen en wat dit betekent voor de diabetesbehandeling.

  • De prevalentie van diabetes mellitus type 2 is bij veel mensen met een migratieachtergrond, waaronder mensen met een vlucht verleden, hoger dan bij mensen zonder migratieachtergrond (zie tabel 1). [2,3, 4] Dit geldt met name voor mensen uit de eerste generatie en minder voor de tweede generatie.

Tabel 1. Prevalentie naar achtergrond volgens gegevens van Nivel uit 2019 (alle typen diabetes). [2]

Etnische herkomst Diabetes (%)
Turks 9,7
Surinaams/Antilliaans 11,3
Marokkaans 11,7
Geen migratieachtergrond 7,7
  • De hoogste prevalentie is gevonden onder mensen van Surinaams-Hindoestaanse achtergrond: in de leeftijdsgroep boven de 60 jaar heeft 37% diabetes type 2. [5]
  • Specifieke gegevens over andere groepen zijn beperkt, maar ook bij mensen van Molukse achtergrond en bij mensen uit het Midden-Oosten en Sub-Sahara Afrika die in Nederland wonen, zijn verhoogde prevalenties gevonden. [6]
  • Diabetes mellitus type 2 begint bij mensen met een migratieachtergrond over het algemeen tien tot twintig jaar eerder dan bij mensen zonder migratieachtergrond. [3]
  • Opleidingsniveau en sociaaleconomische omstandigheden zijn gerelateerd aan de prevalentie van diabetes: in de hoogste inkomensgroep is de prevalentie 2,3% en in de laagste inkomensgroep is de prevalentie 7,0%. [7]

De hogere prevalentie van diabetes mellitus type 2 bij mensen met een migratieachtergrond is het gevolg van meerdere factoren:

  • Erfelijke factoren: Personen van Zuid-Aziatische, Hindoestaanse (waaronder Surinaamse-Hindoestaanse) en Chinese achtergrond bij gelijke leeftijd, geslacht en BMI een hoger vetpercentage dan mensen zonder migratieachtergrond. Zo hebben mensen met een Hindoestaanse achtergrond met een BMI van 24 kg/m2, een vergelijkbaar verhoogde risico op diabetes als mensen uit West-Europa met een BMI van 30. [10,11]
  • Leefstijl: er kunnen verschillen bestaan in leefstijlfactoren zoals lichaamsbeweging en andere factoren die invloed hebben op overgewicht [9].
  • Economische omstandigheden: diabetes mellitus type 1 en 2 komen vaker voor bij mensen met een laag inkomen dan bij mensen met een hoog inkomen. [7]
  • Chronische stress: mensen met een migratieachtergrond kunnen stress ervaren door sociaaleconomische uitdagingen, (gedwongen) migratie, ervaren discriminatie en taal- en cultuurverschillen. Deze chronische stress kan bijdragen aan de ontwikkeling van diabetes mellitus type 2 en het metabool syndroom. [9,12,13]

Verschillen in complicaties gerelateerd aan diabetes

  • Diabetespatiënten van Hindoestaanse achtergrond  ontwikkelen vaker en op jongere leeftijd  cardiovasculaire complicaties, diabetische retinopathie en diabetische nefropathie. [14] Daarom adviseert de NHG-Standaard Diabetes Mellitus om bij deze groep  vanaf 35 jaar het glucosegehalte te controleren. [1]

Adviezen met betrekking tot beleid en communicatie

  • Cultuursensitieve voorlichting: bij voorlichting over diabetes dient aandacht te zijn voor culturele en religieuze achtergronden, evenals met voedingsgewoonten. Wees bewust van mogelijke taalbarrières. Zet waar nodig  laagdrempelig een tolk in. Huisartsen, praktijkondersteuners, diabetesverpleegkundigen en diëtisten zullen bij het geven van adviezen en uitleg, bij het voorschrijven van medicatie en tijdens controles zich het volgende moeten nagaan:
    • Begrijpt de persoon de informatie?
    • Wat is de kennis over  het menselijk lichaam en diabetes?
    • Welke rol speelt  religie in de beleving van  de aandoening?
    • Worden er traditionele geneeswijzen gebruikt, ook tijdens verblijf in het land van herkomst?
  • Leefstijl adviezen: Houd bij adviezen rekening met verschillende gewoontes, voedingsvoorkeuren en opvattingen rondom bewegen. Werk waar mogelijk samen met diëtisten en leefstijlcoaches die dezelfde culturele achtergrond delen als de persoon.
  • Invloed van de sociale omgeving: het opvolgen van leefstijladviezen kan worden beïnvloed de sociale omgeving. Binnen gemeenschappen met een migratieachtergrond is er soms minder begrip voor leefstijladviezen, wat de naleving ervan bemoeilijkt. [15,16]
  • Belang van betrekken gemeenschap: cultuursensitieve interventies die plaatsvinden  binnen de gemeenschap, en gebruikmaken van aangepaste educatiematerialen en voorlichters uit de doelgroep zijn aantoonbaar effectiever.

Diagnostiek

  • Wees bewust dat diabetes bij mensen met een migratieachtergrond meer voorkomt, waaronder mensen met een vluchtverleden. Controleer laagdrempelig het bloedglucosegehalte bij personen vanaf 45 jaar.
  • Bij mensen met een Hindoestaanse achtergrond wordt geadviseerd om al bij 35 jaar regelmatig het bloedglucosegehalte te controleren.
  • Screen eerder op diabetes gerelateerde complicaties bij mensen uit risicogroepen.

Beleid

  • Effectieve leefstijlveranderingen en goede diabetesregulatie vragen om inzicht in de achtergrond de achtergrond van de persoon, inclusief belemmerende en bevorderende factoren in de sociale omgeving en genetische factoren (zie onder 3. Kliniek). Vraag actief hiernaar.
  • Sluit in adviezen aan bij de leefwereld van de persoon. Denk aan de rol van familie en gemeenschap, opvattingen over bewegen  en voedingsgewoonten. Leefstijlaanpassingen zijn succesvoller als ze passen binnen de eigen culturele context.
  • Betrek de directe omgeving bij de behandeling. Zoek aansluiting bij gezondheid bevorderende initiatieven en activiteiten in de wijk of omgeving.
  • Er zijn goede ervaringen met voorlichting via sleutelpersonen met gedeelde  culturele achtergrond. Zie informatie Sleutelpersonen

Ramadan en andere vormen van vasten 

  • Bespreek de ramadan en andere vormen van vasten proactief. Ga  samen na of het medische verantwoordelijk is om te vasten. Als iemand  wil vasten, bespreek dan tijdens de controle voorafgaand aan de vastenmaand of eerder hoe medicatie  en voeding  aangepast kunnen worden. Leg uit waar de persoon rekening mee moet houden. Raad vasten af bij mensen met een verhoogd risico op complicaties, zoals:
    • ernstige hypoglykemie in de afgelopen drie maanden
    • slecht gereguleerde diabetes
    • acute bijkomende ziekte
    • diabetes gerelateerde complicaties,
    • zwangerschap
    • diabetes type 1.

Geef dit advies duidelijk en respectvol: “Vanwege medisch advies wordt vasten afgeraden”

  • Adviseer mensen die wel kunnen vasten om de bloedglucose vaker te controleren. Bij tekenen van hypo- of hyperglykemie wordt geadviseerd direct het vasten te stoppen.

Het is belangrijk dat voorlichtingsmateriaal aansluit bij de leefwereld en culturele achtergrond van de persoon. Hieronder vind je een overzicht van toegankelijke en visuele materialen die hierbij kunnen ondersteunen.

Aanvullende informatie voor zorgverleners:

  1. Barents ESE, Bilo HJG, Bouma M, Dankers M, De Rooij A, Hart HE, Houweling ST, IJzerman RG, Janssen PGH, Kerssen A, Oud M, Palmen J, Van den Brink-Muinen A, Van den Donk M, Verburg-Oorthuizen AFE, Wiersma Tj. NHG-Standaard Diabetes mellitus (MO1). Version 5.5. Nederlands Huisartsen Genootschap, laatste aanpassing januari 2023.
  2. Horsselenberg M, Heins M, Leemrijse C, Nielen M, Korevaar J. Diabetes Mellitus in Nederland: Prevalentie naar migratieachtergrond en sociaaleconomische status. Nivel, 2022
  3. Snijder MB, Agyemang C, Peters RJ, Stronks K, Ujcic-Voortman JK, Valkengoed IG van. Case finding and medical treatment of type 2 diabetes among different ethnic minority groups: the HELIUS study. Journal of diabetes research 2017:9896849.
  4. Goosen S, Middelkoop B, Stronks K, Agyemang C, Kunst AE. High diabetes risk among asylum seekers in The Netherlands. Diabet Med 2014, 31(12):1532-41
  5. Bindraban NR, Valkengoed IG van, Mairuhu G, Holleman F, Hoekstra JB, Michels BP, Koopmans RP, Stronks K. Prevalence of diabetes mellitus and the performance of a risk score among Hindustani Surinamese, African Surinamese and ethnic Dutch: a cross-sectional population-based study. BMC Public Health 2008, 8:271
  6. Bodewes A, Agyemang C, Kunst AE. Do Diabetes Mellitus Differences Exist within Generations? Three Generations of Moluccans in The Netherlands. International Journal of Environmental Research and Public Health 2021, 18(2):493
  7. CBS data Gezondheid en zorggebruik; persoonskenmerken, 2014-2021 (gewijzigd op 09-01-2023). https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/83005NED?dl=6F4F1.
  8. Kernindicatoren Integratie 2024. https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2024/28/kernindicatoren-integratie-2024.
  9. Pharos-publicatie Gewicht en leefstijl: Aanknopingspunten voor een effectieve ondersteuningen van mensen met ene migratieachtergrond. https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2024/01/Literatuur-en-verkenning-overgewicht.pdf
  10. Chiu M, Austin PC, Manuel DG, Shah BR, Tu JV. Deriving Ethnic-Specific BMI Cutoff Points for Assessing Diabetes Risk. Diabetes Care 2011, 34(8):1741-8
  11. Caleyachetty R, Barber TM, Mohammed NI, Cappuccio FP, Hardy R, Mathur R, Banerjee A, Gill P. Ethnicity-specific BMI cutoffs for obesity based on type 2 diabetes risk in England: a population-based cohort study. Lancet Diabetes Endocrinol 2021, 9(7):419-426
  12. Agyemang C, Goosen S, Anujuo K, Ogedegbe G. Relationship between post-traumatic stress disorder and diabetes among 105,180 asylum seekers in the Netherlands. Eur J Public Health 2012, 22(5):658-662
  13. Agyemang C, van der Linden EL, Bennet L. Type 2 diabetes burden among migrants in Europe: unravelling the causal pathways. Diabetologia 2021, 64(12):2665-2675
  14. Niel J van, Geelhoed-Duijvestijn PH, Numans ME, Kharagjitsingh AV, Vos RC. Type 2 diabetes in South Asians compared to Europeans: Higher risk and earlier development of major cardiovascular events irrespective of the presence and degree of retinopathy. Results from The HinDu The Hague Diabetes Study. Endocrinol Diab Metab 2021, 4: e00242.
  15. Lanting LC, Joung IMA, Vogel I, Bootsma AH, Lamberts SWH, Mackenbach JP. Ethnic differences in outcomes of diabetes care and the role of self-management behaviour. Patient Educ Couns 2008, 72:146-154
  16. Jansen YJFM, Uitewaal PJM, Wijsman-Grootendorst A, Geelhoed-Duijvestijn PHLM. Sociale en culturele problemen bij het opvolgen van leefstijladviezen door allochtone diabetici. NTVG 2011, 155:A3117.

Diabetes Mellitus, DM, Hindoestaanse achtergrond, ramadan