1.  De meest relevante punten

  • In Nederland wonen ongeveer 95.000 vrouwen uit landen waar van oudsher VGV gepraktiseerd wordt (o.a. Soedan, Somalië, Eritrea, Egypte, Guinee, Sierra Leone) die een grote kans hebben besneden te zijn.
  • Zij vermelden dit vaak niet zelf en zien niet altijd een relatie tussen besnijdenis en eventuele klachten.
  • VGV kan lichamelijke, psychische en seksuele problemen veroorzaken.
  • VGV is in Nederland strafbaar als vorm van (zware) mishandeling.
  • Denk aan besnijdenis bij buikpijn, urogenitale klachten en/of menstruatieklachten.
  • Wees alert op een dreigende of recent uitgevoerde besnijdenis bij meisjes voor/na vakanties in land van herkomst.

VGV komt voor in Afrika, het Midden-Oosten en Azië. Naar schatting zijn wereldwijd 200 miljoen meisjes en vrouwen besneden en lopen er jaarlijks 4 miljoen meisjes het risico om besneden te worden.

Volgens een onderzoek van Pharos (2019) wonen er in Nederland naar schatting 41.000 vrouwen die besneden zijn. Het grootste deel van deze vrouwen (82%) komt uit Somalië, Egypte, Ethiopië, Eritrea, Soedan en de Koerdische autonome regio in Irak. Het merendeel van de besneden vrouwen is tussen de 20 en 49 jaar oud.
Naar schatting lopen 4.200 meisjes de komende 20 jaar risico op besnijdenis. Het risico wordt beïnvloed door de duur van het verblijf in Nederland, sociale druk, kennis over wetgeving en (gezondheids)risico’s van VGV en houding ten opzichte van VGV. Hierbij moet worden opgemerkt dat het risico voor een deel van de meisjes pas echt reëel wordt wanneer zij het land van herkomst bezoeken. VGV vindt meestal plaats in de leeftijd van 4 tot 12 jaar, maar in een aantal culturen al een paar dagen na de geboorte of juist voor het huwelijk.

Het besnijden of bewerken van de uitwendige genitalia van meisjes is een culturele traditie en is verbonden met opvattingen over reinheid, schoonheid, vrouwelijkheid en seksuele moraal. Redenen die gegeven worden voor besnijdenis hangen dan ook vaak samen met het beschermen van de maagdelijkheid en het vergroten van huwelijkskansen. Ouders laten de besnijdenis o.a. uitvoeren om de toekomst van hun dochter veilig te stellen. Besnijdenis is daarmee ook vaak een teken van een goede opvoeding. Vrouwenbesnijdenis berust niet op een religieuze verplichting.

Vormen van besnijdenis: zie tekening

De WHO onderscheidt vier vormen van meisjesbesnijdenis:

  • Type I: Gedeeltelijke of totale verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris of alleen de huidplooi rond de clitoris (clitoridectomie).
  • Type II: Gedeeltelijke of totale verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris en de kleine schaamlippen, met of zonder verwijdering van de grote schaamlippen (excisie).
  • Type III: Vernauwen van de vaginale opening door het wegsnijden en aan elkaar maken van de kleine en/of grote schaamlippen, met of zonder verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris (infibulatie)
    Dit is de ernstigste vorm, die de meeste gezondheidsproblemen met zich mee brengt, en komt vooral voor bij vrouwen uit Djibouti, Somalië en Noord-Sudan. Veel van deze vrouwen vinden het mooier en hebben zorgen over het ‘gat’ dat overblijft als na een partus hun vagina niet opnieuw wordt dichtgenaaid.
  • Type IV: Alle andere schadelijke handelingen aan de vrouwelijke geslachtsorganen zonder medische noodzaak, zoals prikken, piercen, kerven, schrapen.

Complicaties direct na de ingreep

Korte termijn gevolgen van de besnijdenis kunnen zijn: pijn, bloedverlies met anemie en shock tot gevolg en wondinfecties (soms sepsis, tetanus, HIV-AIDS transmissie). Soms leidend tot fistels of ernstige littekenvorming.

Langetermijncomplicaties

Bij vrouwen in Nederland worden we vooral geconfronteerd met de lange termijngevolgen van infibulatie: mictieklachten (m.n. langdurige mictie), pijnlijke cysten, verdikt littekenweefsel waardoor baringsproblemen ontstaan (m.n. wanneer multipara meerdere keren ‘terug’gehecht zijn) en menstruatieproblemen of zelfs hematocolpos. Gevolgen voor fertiliteit zijn in onderzoeken onvoldoende aangetoond. In Afrika blijkt een verhoogd risico op keizersnede, postpartum bloedverlies, doodgeboorte en neonatale sterfte.

Veel voorkomende psychoseksuele klachten zijn: angst voor de huwelijksnacht, angststoornis, PTSS en/of depressie, chronische pijn, dyspareunie en andere seksuele problemen. Veel vrouwen leggen overigens niet snel zelf een relatie tussen hun klachten en de besnijdenis.

  • Vraag actief, wanneer u een vertrouwensband hebt, naar VGV bij vrouwen uit risicolanden,

en naar mogelijke daarmee samenhangende klachten. Toon begrip voor de persoon en de cultuur. Maak hierbij zo nodig gebruik van een vrouwelijke tolk.

  • Soms is voorlichting gewenst over de relatie tussen (seksuele of psychische) klachten en besnijdenis. De POH –GGZ kan een rol spelen in de voorlichting over deze relatie en het leren omgaan met psychische klachten.
  • In de meeste regio’s zijn VGV sleutelpersonen naar wie verwezen kan worden voor voorlichting en steun.
  • Op meerdere locaties in Nederland zijn VGV spreekuren waar besneden vrouwen terecht kunnen om hun klachten te bespreken.
  • In het AUMC is een multidisciplinaire poli voor vrouwen die besneden zijn. Hier bestaat tevens de mogelijkheid tot een reconstructieve operatie waarbij de clitoris en/of de labia weer gereconstrueerd worden.
  • Informeer zo nodig vrouwen over het Nederlandse verbod op besnijdenis en op re-infibulatie na de partus; na een vaginale baring mag de infibulatie niet worden gereconstrueerd in Nederland (NVOG, 2019), zodat de vulva open blijft tot boven de urethra.
  • Besteed aandacht aan het risico op besnijdenis bij eventuele dochters van de vrouw. Bij twijfel kunt u laagdrempelig overleggen met de aandachtsfunctionaris VGV bij Veilig Thuis (0800-2000).
  • Als dochters op vakantie gaan naar het land van herkomst, spreek ouders actief aan over VGV en informeer hoe zij staan t.o.v. VGV; of zij dit voor hun dochter overwegen, en wijs op de strafbaarheid in Nederland. Dit doen artsen in de jeugdgezondheidszorg ook. Zie hiervoor de Leidraad Medische zorg voor vrouwen en meisjes met vrouwelijke genitale verminking (VGV).

VGV, FGM, meisjesbesnijdenis, vrouwenbesnijdenis, besnijdenis, urogenitale klachten, menstruatieklachten, bevalling